Jesteśmy po kolejnym wykładzie Pani Barbary Słuszkiewicz. 20 lutego wzbogaciliśmy swoją wiedzę o historię Kamienicy 25.

Pierwszymi znanymi właścicielami domu nr 25 byli: Jakub Stanko z żoną Anną i dziećmi ? Ignatzem,  Wojciechem, Florianem, Franzem oraz Jakubem juniorem .

W roku 1805 dom znajdował się w posiadaniu najstarszego syna Ignatza Stanko, ożenionego z Katarzyna Sierakowską. Mieszkali z dziećmi: Teresa, Jakubem, Baltazarem, Anną, Marianną, Janem.

Około roku 1811 nieruchomość nr 25 przeszła w ręce Franza Stanko, który pełnił funkcję biegłego taksatora w c.k. Kamerze. Jego córka Marianna Stanko(1799?1859) była trzykrotnie zamężna. W 1842 roku Marianna i Kwirynus Czempińscy występują jako właściciele nieruchomości nr 25. Ich córka Marianna (1822?1896) została wydana za mąż w 1843 roku za Józefa Zycha. W ten sposób udziały w domu 25 miała rodzina Zychów.

W domu tym mieszkali lokatorzy: Jan Langer, dowódca straży  z 2. kompanii 1. batalionu Regimentu ?Kaunitz?, Franz Mass, dawny kontroler Kasy Miejskiej, w 1852 roku Ludwig Łapczyński, w latach 1861 i 1883 żydowski rzeźnik i handlarz solą Moses Perlmann żoną Rywką, jej matką Chają z Grybowa oraz trojgiem dzieci i Józefa Lokańska.

 W latach 1876?1877 na parterze trzy pomieszczenia mieszkalne i lokal handlowy wynajmował Frey  Littmann z rodziną . W 1879 roku zamieszkali tam nowożeńcy ? przybyły z parafii Erdberg (dzielnica Wiednia)Edward Rużiczka z żoną i jej rodzicami ? F i R .Ulechami. Pod koniec XIX wieku nieruchomość była zadłużona. W 1893 roku Walenty  Zych winien był Tomaszowi Suskiemu  sumę 731 koron.

Po roku 1901 kolejnymi najemcami lokalu zostali Adolf i Blima  Baldingerowie. Początkowo prowadzili tam dom zajezdny, a w 1906 roku ? już hotel . W 1907 roku stali się nowymi współwłaścicielami domu nr 25 wraz z Steinerami.  

W latach 1908?1910 Baldingerowie rozbudowali parterowy dom w piętrową kamienicę z dwoma lokalami na parterze od frontu ? sklepowym i restauracyjnym . W 1910 roku Adolf Baldinger  urządził na parterze ?garkuchnię i bilard? dla gości hotelowych . W 1911 roku na piętrze uruchomił zaś nowocześnie urządzony Hotel Centralny, liczący 15 pokoi z łazienkami . Posiadał on oświetlenie elektryczne oraz centralne ogrzewanie , a w 1915 roku został podłączony do miejskiej sieci kanalizacyjnej od strony ul. Sokoła. Baldingerowie mieli troje dzieci: Eugenię , Cecylię oraz Dawida, który w 1911 roku studiował na Politechnice Krakowskiej . Po jej ukończeniu, w trakcie I wojny światowej był inżynierem w c.k. armii austriackiej. Był miłośnikiem opery . Od 1923 roku zamieszkał na stałe w ich rodzinnej kamienicy .

Najstarsza córka Eugenia wzięła ślub w 1903 roku z Maxem Wilderem, Żydem z Krakowa. W 1911 roku przenieśli się z Suchej do Nowego Targu i zamieszkali z synem Samuelem (Billym) Wilderem (1906?2002) w rodzinnej kamienicy. Samuel Wilder w 1926 roku wyjechał do Berlina, tam został reporterem popularnej największej ilustrowanej gazety. Od 1929 zajął się zawodowo pisaniem scenariuszy do wielu niemieckich filmów.  W 1932 roku opuścił Niemcy, udając się przez Paryż i Meksyk do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Był największym reżyserem filmowym Hollywoodu, 20 razy nominowany do Oscara (6 razy otrzymał statuetki Oskara).

W międzywojniu w kamienicy nr 25 mieszkali również m.in.: przybyły z Mszany Dolnej w 1922 roku Izaak Markus Jakubowicz  z rodziną, krawiec Leib Baldinger z Kamienicy z żoną Miną Kaufer., a także Cecylia Weinfeld z rodziną, prowadząca co najmniej od roku 1922 aż do roku 1939 sklep ze składem artykułów spożywczych, korzennych i kolonialnych.  Na początku okupacji niemieckiej w latach 1940?1941 w kamienicy nr 25 posiadała sklep z delikatesami Janina  Pustówka,  a restaurację z hotelem prowadził Oswald  Schmidt.

Podczas II wojny światowej Niemcy wyeksmitowali do getta żydowskich właścicieli oraz mieszkańców kamienicy nr 25, a także ich krewnych: Blimę Baldinger, a stamtąd do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz.  Dawida i Sarę Lezerkiewicz, ich dzieci ? Hermana i Leona, oraz Izaaka Lezerkiewicza z żoną Amalią, ich córkę Małkę , Leiba i Freidę Wertmann vel Morgrnstern rozstrzelano 30 czerwca i 30 sierpnia 1942 roku w Nowym Targu.  Po II wojnie światowej, w 1946 roku udziały własnościowe w nieruchomości nr 25 po zmarłym J. Weinsteinie  odziedziczył Hentyk Perlmann. Odsprzedał je w owym roku Zofii z Żarneckich Gustkowiczowej i Franciszkowi Żarneckiemu. W tym czasie odkupili oni również udziały od Dawida Baldingera.

         Franciszek Żarnecki był kupcem i wieloletnim członkiem zarządu Kongregacji Kupieckiej . Przez wiele lat jako piekarz i cukiernik prowadził piekarnię przy ul. Poprzecznej z Nadmłynówką oraz zajmował się wyrobem lodów, które są dzisiaj marką  rodziny Żarneckich.

Podczas wykładu cenne informacje przekazał Pan Józef Różański. Podczas wyzwalania Nowego Targu w nocy z 28 na 29 stycznia 1945 r.kamienica 25 spaliła się od wybuchu katiuszy.

Zapraszamy na następny wykład 27 marca 2014 r.