Dojazd
Wykład o mieszkańcach nowotarskich kamieniczek rynkowych - 18.10.2012
2012-10-19
Tym razem uczestnicy spotkania z cyklu ?Mieszkańcy kamieniczek nowotarskiego Rynku na przełomie XIX/XX wieku? poznali historię kamienicy nr 8 i 9.
Kamienica Nr 8
Według rejestru C.K. Urzędu Ksiąg Gruntowych, parcela budowlana oznaczona l. katastralną 9 położona była w północnej pierzei Rynku, biegła wzdłuż ulicy Kościuszki, dotykając ulicy Kościelnej. Najwcześniejsza wzmianka o właścicielu domu pochodzi z 1805 roku, był nim Błażej Klocek. W tym domu mieszkały kolejne pokolenia Klocków. W latach 90. XIX wieku połowę domu posiadała Anna Słowakiewicz ze swymi spadkobiercami, a druga połowa, po działach spadkowych, przeszła w ręce wnuczki Jakuba Kloczka - Anny z Batkiewiczów Chmurowej, która razem z mężem Mikołajem Chmurą otrzymała 6 lipca 1877 r. pozwolenie na budowę parterowego domu mieszkalnego w Rynku obok już istniejącej kamienicy nr 8, na wolnym niezabudowanym placu, wzdłuż ulicy Kościuszki. Nowo wybudowany parterowy dom drewniany otrzymał numer konskrypcyjny 301. W 1897 r. dom kupiła Joanna Schein, córka Hermana Scheina lekarza miejskiego .
Dom nr 8, ze względu na swoje położenie w ścisłym śródmieściu miasta i jego sporych rozmiarów wielkość, znajdował chętnych do wynajmowania pomieszczeń i lokali. Rejestr podatkowy na 1836 r. wymienia m.in.: Edwarda Klimka, urzędnika magistrackiego. Ówcześnie zamieszkiwał tam również kupiec nowotarski Antoni Łasiński z żoną Anną i córką Alojzą Anną Rozalią .
W 1860 roku mieszkańcami domu był Kaim Goldfinger i Franciszek Statter, który pełnił obowiązki pisarza miejskiego i kancelisty w okresie od 1 maja do 31 października 1860 roku. Jego synem był kupiec Marek Statter, który z rodziną mieszkał tam jeszcze w 1897 roku.
W 1876 roku kolejnym lokatorem u Jana Słowakiewicza był kupiec Aron Mandel, Izraelita Chaim Mückenbrunn w 1888 roku. Chaim Mückenbrunn był wówczas nauczycielem języka hebrajskiego, zwanego mełamedą w chederze w Nowym Targu . Cheder (w języku hebr. sala, pokój) to była elementarna szkoła żydowska o charakterze religijnym, utrzymywana przez gminę Izraelicką, do której posyłano chłopców w wieku trzech lub pięciu lat. Nauka w chederze polegała na nauce czytania po hebrajsku z elementarza Reszit Daat oraz z Księgi Kapłańskiej i mechanicznego tłumaczenia tej ostatniej. Dzieci przebywały w szkole większość dnia. Zajęcia odbywały się najczęściej w mieszkaniu nauczyciela. Ówczesnymi mieszkańcami domu byli również małżonkowie Antoni i Anna Błoniarz. Około 1920 roku Jan i Agnieszka Suscy, dotychczas mieszkający przy ulicy Długiej, kupują narożny dom murowany nr 8 z wolnym placem przylegającym do ulicy Kościuszki. Budują na nim piętrową kamienicę. Z czasem przekazali ją swojej córce Marii Niemiec, żonie sędziego.
Mieszkańcami kamienicy była żydowska rodzina kupca Barucha Kolbera ?starszego?. Baruch wynajmował 3 pomieszczenia, gdzie oprócz mieszkania miał sklep i skład skór oraz magazyn przyborów szewskich. Swój zakład posiadał do 1927 roku. Żona Jetti Kolber również była czynna zawodowo i prowadziła kram z towarami bławatnymi i galanterią. Jan Marszałek, szewc posiadał tutaj usługi szewskie i cholewkarskie, wykonując swoją działalność w latach 1927 ? 1933. W 1938 roku źródła wymieniają jeszcze lokatora Józefa Rosenbauma aplikanta sądowego, syna Moszego Icka i Frymety Rabinowicz . W latach II wojny światowej 1940-1941 ? w pomieszczeniach Kolberów ? Zygmunt Sobolewski prowadził sprzedaż alkoholu . A w latach 1944-45 najemcą lokalu był także dr Jan Przetacznik . W getcie nowotarskim , była osadzona przez okupantów niemieckich: rodzina Kolberów eksmitowanych do domu nr 55 przy ulicy Waksmundzkiej: Jenta (Jetti) Kolber, Hirsch Kolber, Menasche Kolber, jego żona Gitel Kolber, synowie Barucha i Jentel Frey, ich dzieci - Leon Kolber i Rosa Kolber , Chaim Mückenbrun, Rachela Mückenbrun- zameldowani przy ulicy Długiej 91. Wszystkie osoby, które w tym czasie przeżyły, zostały deportowane z getta do obozów zagłady przede wszystkim do Bełżca.
Kamienica Nr 9
Pierwotnie stał tu dom oznaczony numerem konskrypcyjnym 12 położony na parceli budowlanej l.katastralna 10/1. W 1805 właścicielem domu był Antoniego Gładysiewicz. W latach 1811-1824 współwłaścicielami domu były córki Antoniego - Katarzyna Gładysiewiczówna z mężem Marcinem Wielkiewiczem i Wiktoria Gładysiewiczówna z mężem Jędrzejem Bryniarskim.
W roku 1852 właścicielami domu byli Tomasz Giełczyński z żoną Katarzyną Wielkiewicz oraz ich dwaj synowie Franz i Stanisław. Zapewne dom w wyniku działów spadkowych był podzielony pomiędzy kilku właścicieli, bowiem źródło z 1876 roku wymienia Józefa Skwarka ówczesnego współwłaściciela parterowego domu. Po śmierci Tomasza Giełczyńskiego, jego żona Katarzyna sprzedała swoją część realności, położonej na placu l.kat.10/1 wraz z niezabudowanym placem - sięgającym od Rynku w kierunku ulicy Kościelnej - dr Hermanowi Scheinowi. Kilkanaście lat później, Herman wystąpił do magistratu nowotarskiego z prośbą o zgodę na wystawienie domu piętrowego w Rynku. Efektem prac budowlanych było dobudowanie I piętra na istniejącym domu przy Rynku. Tak rozbudowana kamienica była kryta dachówką cementową i posiadała balkon. Kolejne prace budowlane H. Schein rozpoczął w 1914 roku i dotyczyły one budowy piętrowej oficyny, na tyłach kamienicy nr 9 w podwórzu. Cała kamienica wraz z oficyną posiadała 302 m2 . W latach 20. XX wieku wartość kamienicy oszacowana była na kwotę 151.000 marek.
Herman i Emilia Scheinowie doczekali się w Nowym Targu potomstwa: Wilmy, Joanny i Emila. Wilma zamieszkała w Budapeszcie i wyszła za mąż za Imre Bartosa, obywatela Austro-Węgier i nadradcy królewsko-węgierskiego Budownictwa w Budapeszcie. Syn Emil prowadził do 1909 r. aptekę, którą przez wiele lat wydzierżawiał, a 1923 r. sprzedał Abrahamowi Izakowi Menkusowi magistrowi farmacji. Także Emil Schein sprzedał połowę kamienicy 30 grudnia 1920 roku za kwotę 13.000.000 marek polskich Janowi i Agnieszce Suskim.
Prawdopodobnie około 1925 r. została sprzedana druga połowa kamienicy, której nabywcą został kupiec Jakub Ne?mann. Zajmował 3 pomieszczenia na parterze kamienicy, prowadząc tam wyszynk trunków, kram i handel towarami mieszanymi. Tutaj także przez dwa lata 1932-1933 Emil Ne?mann miał laboratorium chemiczne ?Chemikos?. U Jakuba Ne?manna wynajmował 3 pokojowe mieszkanie na I piętrze dr Chaim Wasserberger. W chwili wybuchu II wojny światowej w 1939 roku cała rodzina Wasserbergów wyjechała w nieznanym kierunku.
Od 1910 r. wynajmował mieszkanie w tej kamienicy Fryderyk Zimmermann sędzia c.k. Sądu Powiatowego w Nowym Targu. Mieszkał tu też kupiec Józef Kochany z żoną Leonorą Blümenstök. Swoje biznesy prowadził tutaj od 1911 Józef Singer (brat Salomona) oraz jego bratanek Emanuel (Mandel) Singer, właściciel składu towarów żelaznych, materiałów budowlanych, eternitu, maszyn rolniczych oraz maszyn do szycia oraz handlu sprzętem radiowo-technicznym.
Prowadził tu biuro przewozu osób automobilem Rudolf Niki. Kancelarię adwokacką dr Gustaw Dröhlich. W czasie okupacji niemieckiej w latach 1944-1945 lokale handlowe i mieszkalne, dzierżawili w kamienicy: adwokat Stanisław Pęksa, radca sądowy Franciszek Krawczyński oraz Spółdzielnia ?Podhale?.
W gettcie nowotarskim byli osadzeni przez okupantów niemieckich: Gimpel Hirsch (Gustaw) Dröhlich adwokat, Lilli Dröhlich, Marceli Dröhlich; Jakub Ne?mann, Frimet Ne?mann, Reisel Chaja Ne?mann, Markus Ne?-mann - zameldowani przy ulicy Kościelnej, Kaila Singer, córka Józefa, zamel-dowana przy ul.Krasińskiego 47; Michael (Maks) Mendler, jego córki: Teofila Mendler i Ernestyna Mendler ? zameldowani przy ulicy Kościelnej nr 11.
Zapraszamy na spotkanie z Panią Barbarą Słuszkiewicz uświetniające ?katarzynki? 29 listopada 2012 r. o godz. 17.00 w Ratuszu, podczas którego dowiemy się o atrybutach miasta herbie i ratuszu.
Zobacz inne
2022-06-25Zapisy: Muzeum Drukarstwa w Nowym Targu,
ul. Sobieskiego 4, tel. 18 26 412 42.
2022-06-17
2022-05-18