Dojazd
O kamieniczkach na nowotarskim rynku - relacja z wykładu Barbary Słuszkiewicz
2012-09-21
Kamienica Nr 5
Pierwotnie na parceli budowlanej l.katastralna 5, we wschodniej pie-rzei Rynku, położony był dom nr 6, a na wydzielonym placu budowlanym Z czasem doszło do połączenia tych dwóch domów parterowych i przeistoczenia ich, po nadbudowaniu na nich pięter ? w piętrową kamienicę, zabudowaną od Rynku o szerokości 20 metrów i objętej numerem konskrypcyjnym 5.
Na początku XIX wieku dawny dom nr 6 z kamienia, parterowy i podpiwniczony należał do rodziny Sebastiana Bocheńskiego seniora. Poślu-bił on Annę, z którą miał dzieci: Toma-sza, Mariannę, Agnieszkę i Jana.
Źródła parafialne wymieniają innych przedstawicieli tego rodu: Mel-chiora Bocheńskiegoz żoną Rozalią Wielkiewicz. Ich dzieci: Wincenty, Ma-rianna, Jan Nepomucen, Rozalia Agnieszka oraz Dionizy Franciszek, zmarły w wieku niemowlęcym w latach 1801-1810.
Konsygnacja podatkóww 1811 roku wymienia Rozalię Bocheńską, która płaciła od domu podatek w wysokości 16 centów, co z pewnością odpowiadało wartości technicznej domu nr 6, który był stary i w złej tech-nicznej kondycji. Kolejne źródło z 1813 roku wymienia MaciejaBocheń-skiego, jako właściciela domu, a w 1821 roku w Wykaziemieszkańcówpodano, że pod numerem domu 6 mieszkają ?sieroty Bocheńskiego?. Prawdopodobnie Rozalia Bocheńska wyszła za mąż za Jana Guziaka. Mieli córkę Rozalię. Konsygnacja z roku 1828 wymienia ich jako ?ubogich chału-pników?.
W połowie XIX stulecia źródła parafialne wymieniają rodzinę Seba-stiana Bocheńskiego zżoną Kunegundą. Posiadali potomstwo: Aleksandra, Antoniego, Józefa, Rozalię oraz Franciszka.
Mieszkańcami domu u Bocheńskich byli: Wenceslaus(Wacław) Echert, który zmarł 24 stycznia 1822 roku w wieku 70 lat oraz Zuzanna Wielkiewiczowa, która zmarła w 1829 roku, dożywając 97 lat.
W 1826 roku mieszkający tam urzędnik i przełożony przedstawiciel Monopolu Tabacznego Wojciech Henżel, kawaler 28 letni ożenił się z Maria-nną Giełdzinską, urodzoną w 1802 roku w Nowym Targu. Ślub zawarli 28 listopada 1827 roku, a świadkami ich ślubu byli: Andrzej Symplisius Szczyr-bowski i Mateusz Rapacki, mieszczanin nowotarski.
W 1840 roku zamieszkał zacny Józef Wranicki nowotarski burmistrz i jego żona Franciszka. Jedyny ich syn Fryderyk przeżył niecałe 4 lata, został pochowany na cmentarzu nowotarskim 28 marca 1840 roku.
Wtedy też zamieszkiwali dom nr 6 małżonkowieAlojza i Józef Braun- kasjer Kasy Prepozytowej z synemEmilianem Wiktorem, który zmarł w okresie dziecięcym w 1842 roku.
Tutaj wynajmowałmieszkanie Komendant Straży Granicznej EmilianPaweł Teodor Leppe, urodzony w 1839 roku w Nowym Targu jako syn Karola i Emilii. Miał starszego brata Karola urodzonego w 1834 roku
W 1842 roku małżeństwo Józef Cieplińskiz żonąFranciszką Warzesz kiewicz - mieszkańcy Wadowic, zostali właścicielami domu nr 6 na podsta-wie kontraktu kupna z dnia 6 lipca 1842 roku. Sąsiedni dom oznaczony wówczas nr 7 Ciepliński nabył od nowotarskiego kupca Maxymiliana Kałus-kiego, który 1843 roku zmarł bezpotomnie. Józef Ciepliński opłacał wów-czas podatek domowy od tych dwóch nieruchomości. Najprawdopodobniej, zaraz po nabyciu domów rozpoczął ich adaptację, a przed 1853 roku domy nr 6 i 7 przeistoczone zostały przez Cieplińskich w jedną zwartą budowlę stanowiącą piętrową kamienicę.
Józef Ciepliński pełnił różne funkcje zawodowe, np. w 1850 roku był protokolantem Regimentu C.K. Artylerii w Nowym Targu, później kasjerem miejskim, a w 1852 zostaje członkiem Wydziału Miejskiego w Nowym Targu i drugim kancelistą miejskim, za czasów burmistrza Józefa Wranitzkiego. 29 lipca 1852 roku objął także stanowisko kasjera miejskiego z roczną pensją 500 guldenów. Po 7 miesiącach przestał pełnić tę funkcję. Rok później, kiedy ogłoszono konkurs na stanowisko syndyka miejskiego, zgłosił swoją kandydaturę, ale został nim wówczas Antoni Korczyński.
Po ustąpieniu 30 kwietnia 1861 roku z funkcji kasjera miejskiego Kazimierza Pawluśkiewicza, który pełnił ją od 1 marca 1860 roku, przejął ją Józef Ciepliński. 6 lipca 1867 roku Józefowi Cieplińskiemu, jako rachmistrzowi, zostało powierzone dodatkowo, po raz kolejny, stanowisko kasjera kasy miejskiej, które pełnił do 1870 roku.Przed nim, kasjerami byli: Jakub Kuna w latach 1853-1858 i Stanisław Kaczyński w latach 1859-1866. Obok J. Cieplińskie-go, od 1867 roku powołano na stanowisko kontrolera kasy miejskiej Ludwika de Korwin Kamieńskiego z wynagrodzeniem rocznym w wysokości 80 zł reńskich waluty konwencjonalnej.
Józef Ciepliński odnajmował 4 pomieszczenia mieszkalne na parterze odnajmował Aron Mandelz rodziną. Jego dzieci: 10 letni Abraham i 6 letni Jakób zostali odnotowani w 1860 roku w Wykazie nie uczęszczających na obowiązkowe zajęcia szkolne przy miejscowej parafii kierowanej wówczas przez księdza proboszcza Walentego Rokickiego.
Cała kamienica, według Protokołu zeznań czynszu najemnego od właścicieli domów z 1876 roku, posiadała 15 lokali liczących razem 27 pokoi. Ich córka Antonina, urodzona 15 kwietnia 1842 roku w Nowym Targu, mając 22 lata zawarła związek małżeński z ?dostojnym? Sewerynem Czeslanczykiewiczem 27 letnim kawalerem z Przeworska, zatrudnionym jako oficjalista w C.K. Dystrykcie w Grodnie. Został on służbowo przeniesiony do Nowego Targu, by objąć stanowisko aktuariusza i tłumacza C.K. Urzędu Dystryktu Nowotarskiego. Ślub odbył się 4 lutego 1865 roku w nowotarskim kościele parafialnym pod wezwaniem św. Katarzyny. Świadkami ceremonii ślubnej byli: Benedykt Wawrzyniec Ciepliński wyższej rangi urzędnik od dochodów skarbowych i Antoni Piątkowski.
Po 1907 roku i wprowadzeniu ponownej numeracji w mieście, cała posesja - dawne kamienice 6/7 - otrzymała ponowne oznaczenie numerem konskrypcyjnym 5.
Tutaj nadal, aż do 30. lat XX wieku zajmowała lokale na siedzibę Rada Powiatowa w Nowym Targu.
Obok niej, funkcjonowała w zabudowaniach przy kamienicy nr 5 Składnica Kółek Rolniczych,posiadająca na parterze od zaplecza 1 magazyn, płacąc od niego 2.000 złotych rocznego podatku lokalowego, uzyskując 11 maja 1910 roku koncesję L. 235 z Izby Przemysłowo-Handlo-wej w Krakowie na handel towarami mieszanymi i galanterią prowadzony przez pełnomocnika Franciszka Dworskiego.
Swój zakład fotograficzny ?Sztuka?prowadził tutaj zawodowy fotograf FranciszekRozłucki, wykonując wszelkie prace w zakresie fotografii artystycznej i technicznej. Sprzedawał tam także przybory fotograficzne.
W okresie okupacji niemieckiej znajdowała się tam siedziba tajnej policji niemieckiej ? Gestapo, z celami więziennymi w piwnicach i aresztem. Na parterze mieściła się Niemiecka Piekarnia(Deutsche Bäckerei) sprze-dająca na miejscu pieczywo. Na tyłach kamienicy były parterowe budynki gospodarcze, stanowiące zaplecze techniczne, gdzie były warsztaty samochodowe i magazyny z paliwem.
Tam też w latach 1944-1945 posiadał swoja kancelarię adwokat Franciszek Bahri Bank Rolniczo-Handlowy1.
Kamienica Nr 6
Kamienica piętrowa murowana, oznaczona dawniej numerem orienta-cyjnym 7 i 8, położona na parceli budowlanej l.katastralna 7, na ścianie wschodniej Rynku.
Przekazy archiwalne z początków XVIII wieku wymieniają jako właścicieli dawnego domu nr 7 rodzinę Antoniego i Fryderyka Kreitnerów. Dom położony na parceli budowlanej 7 był murowany i częściowo podpiwni-czony. Ta piwnica była w połowie pod budynkiem, a w połowie pod powierz-chnią ziemi. W latach 1805-1825, wg Konsygnacji podatków od obywateli miasta, mieszkały 3 osoby ?podatkujące?: Antoni Kreitner (występuje forma Kraytner, Kraitner], jego żona Regina Tlałka i córka Wiktoria. On urodzony w 1773 roku, zmarł 15 marca 1860 roku, dożywając 87 lat. Został pochowa-ny na cmentarzu nowotarskim w pobliżu kościółka św. Anny. Ożenił się z Reginą 11 lutego 1801 roku. Prawdopodobnie był dwukrotnie żonaty, drugą żoną była Katarzyna. Dom ich był bardzo lichy, skoro w 1811 roku małżonkowie płacili od niego podatki w kwocie zaledwie 44 centy.
Do rodziny Antoniego zaliczyć należy Fryderyka Kraytnera z żoną Magdaleną (czasem pisarz używał drugiego imienia Agnieszka, ale zapewne chodzi o tę samą osobę) Stechmuller, którą poślubił 8 lutego 1803 roku.
W 1836 roku dom nr 7 z placem budowlanym przechodzi na własność Maxymiliana Kałuskiego, kupca z Korczyna; zapewne jako posag młodej żony. Był on z zawodu subiektem kupieckim, a następnie kupcem nowo-tarskim. Wcześnie owdowiał i po śmierci swej pierwszej żony Tekli Foltyńskiej ? w wieku 29 lat powtórnie się ożenił z Marianną Czajewicz, adoptowaną córką Antoniego i Katarzyny Kreitner.
W Wykazie podatkowym od domów z dnia 6 lipca 1842 roku figurował Maxymilian Kałuski, jako właściciel domu nr 7 oraz sąsiedniego nr 6, który odsprzedał w 1842 roku małżonkom Jozefowi i Franciszce Cieplińskim. Kałuski zmarł jako wdowiec 8 sierpnia 1843 roku w Nowym Targu.
W 1836 roku w domu nr 7 u Maksymiliana Kałuskiego znajdowała się siedziba zarządu Dominium (Dóbr) Maniowy. Ówcześnie urzędnik magistracki Franz Jackowski był mieszkańcem opisywanego domu.
Tutaj jeszcze w 1813 roku znajdowała się wartownia ze strażą więzie-nia C.K. Urzędu Powiatowego. Także swoją siedzibę posiadał nowotarski od-dział C.K. Żandarmerii. W 1842 roku zamieszkiwał tu Józef Braun kasjer kasy Prepozytu Starego Sącza wraz z żoną Alojzą i synem Emilianem zmarła w 1869 roku. Ignacy i Magdalena Eberlowie mieli drugą córkę Wandę urodzoną w Nowym Targu 14 października 1867 roku.
30 września 1869 roku wdowa Róża Kostka z synami Henrykiem, Lud-wikiem, Pawłem, Alfredem, Janem i Alojzym sprzedają swoją kamienicę nowotarskim Żydom: Józefowi Herzowi i żonie Marii Ba?mhorn wraz z parcelami gruntowymi.
W tejże kamienicy Szymon Engländer, nowotarski Żyd, wynajmował na parterze 1 sklep, płacąc od niego w 1922 roku podatek lokalowy rocznie w wysokości 9.000 zł. Pochodził z Krościenka. Zajmował się handlem i kupiectwem, handlował papierem, posiadając do jego cięcia prasę ręczną. Z żoną Szyfrą (Szyfka) początkowo prowadził wytwórnię wody sodowej i lodów w latach 1906 -1933, na podstawie koncesji L.94 Izby Przemysłowo-Handlowej w Krakowie. Z innym kupcem Chaimem Fertig wspólnie zajmowali się handlem towarami bławatnymi i galanterią oraz porcelaną w okresie 1899-1933
Zobacz inne
2022-06-25Zapisy: Muzeum Drukarstwa w Nowym Targu,
ul. Sobieskiego 4, tel. 18 26 412 42.
2022-06-17
2022-05-18